Żoliborz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Żoliborz
Dzielnica Warszawy
Ilustracja
Plac Wilsona, główny plac dzielnicy
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miasto

Warszawa

SIMC

0920048[1]

Burmistrz

Paweł Michalec

Powierzchnia

8,47 (1.01.2023)[2] km²

Populacja 
• liczba ludności


58 809 (1.01.2022)[2]

• gęstość

6943 (1.01.2023)[2] os./km²

Tablice rejestracyjne

WX

Plan Żoliborza
Plan Żoliborza
Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie
Strona internetowa
Żoliborz w latach 60. Widok z rejonu ul. Boguckiego w kierunku zachodnim
Kolonie Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej
Plac Henkla
Stacja metra Plac Wilsona
Brama Straceń Cytadeli Warszawskiej
Kościół św. Stanisława Kostki
Żoliborz Urzędniczy. Ulica Władysława Brodzińskiego z zabudową w stylu dworkowym
Dom własny Barbary i Stanisława Brukalskich wzniesiony w latach 1927–1929 przy ul. Niegolewskiego 8. Pierwsza realizacja architektury awangardowej w Polsce[3]
Kościół parafialny MB Królowej Polski na Marymoncie
Park Kępa Potocka
Teatr Komedia
Żoliborz Artystyczny

Żoliborzdzielnica Warszawy położona w lewobrzeżnej części miasta. Jest jedną z 18 jednostek pomocniczych m.st. Warszawy[4].

Jest najmniejszą pod względem powierzchni warszawską dzielnicą[2].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa dzielnicy pochodzi od francuskiej nazwy Joli Bord (wymowa IPA: /ʒɔ.li bɔʁ/), czyli „Piękny Brzeg”[5]. Tak nazywano posiadłość konwiktu księży pijarów, założoną nad Wisłą w XVIII wieku[5].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Obszar obecnego Żoliborza obejmował w znacznej części teren wsi Polików (Polków), nazywanej od drugiej połowy XVII wieku Faworami[6]. Przed 1831 Fawory były dzielnicą willową z pałacami i dworkami warszawskiej arystokracji i plutokracji[7]. Po 1831 teren ten został zajęty pod budowę Cytadeli.

Współczesny Żoliborz rozwinął się w latach 20. XX wieku. Po odzyskaniu niepodległości niezabudowane powojskowe tereny wokół Cytadeli, które stały się własnością państwa, dawały możliwość stworzenia nowej tkanki miejskiej. Dzielnicę zaprojektowano według koncepcji stworzonej przez Tony Garniera – osiowych założeń urbanistycznych i monumentalnych obiektów przy głównych ulicach. Założenia urbanistyczne stworzył Antoni Jawornicki, nadając dzielnicy kształt trapezu zawarty pomiędzy Wisłą i ulicami: Potocką, Zajączka i Stołeczną (najstarszą nazwaną na Żoliborzu, obecnie Popiełuszki). Głównymi osiami tego układu stały się Mickiewicza z owalnym placem Inwalidów u zbiegu z aleją Wojska Polskiego z kolejnym placem – Wilsona, u zbiegu z Krasińskiego, będącą poprzeczną osią założenia.

Pomiędzy placem Wilsona i ulicami: Słowackiego i Krasińskiego od lat 20. powstały budynki Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM), zaprojektowane m.in. przez Barbarę i Stanisława Brukalskich. Przed 1939 rokiem na Żoliborzu działało 21% wszystkich stołecznych spółdzielni mieszkaniowych (więcej było tylko na Ochocie), co wynikało z łatwości pozyskania tam placów budowlanych[8]. WSM było wtedy największą spółdzielnią mieszkaniową w stolicy[9].

W okresie międzywojennym między Dworcem Gdańskim a ul. gen. Zajączka znajdował się kompleks ponad 60 drewnianych baraków przeznaczonych dla osób bezdomnych i bezrobotnych[10]. Był to największy tego typu obiekt w granicach administracyjnych miasta[11].

1 sierpnia 1944 na Żoliborzu, jeszcze przed godziną „W”, rozpoczęły się pierwsze walki podczas powstania warszawskiego. Pierwsze strzały zostały oddane ok. godz. 13.50 przy ul. Krasińskiego do patrolu lotników niemieckich przez żołnierzy drużyny Zdzisława Sierpińskiego transportujących broń dla obwodowego oddziału Zgrupowania „Żniwiarz”[12]. Niemcy ściągnęli na miejsce potyczki czołg oraz kilka samochodów z karabinami maszynowymi. Przeczesując okoliczny teren ok. 15.30 zaskoczyli przy ul. Suzina grupę powstańców z IV Batalionu OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego i Socjalistycznej Organizacji Bojowej (SOB) pobierających broń w kotłowni WSM[12].

Żoliborz skapitulował 30 września 1944 roku[13]. Był jedną z najmniej zniszczonych w czasie II wojny światowej dzielnic miasta[14]. 7 lipca 1946 wmurowano tam kamień węgielny pod budowę nowego budynku WSM – pierwszego nowego budynku mieszkalnego w powojennej Warszawie[15]. W sierpniu 1947 na Żoliborzu otwarto pierwszy w stolicy Powszechny Dom Towarowy[16].

W latach 1951–1994 w skład Żoliborza wchodziły Bielany, obecnie będące odrębną dzielnicą.

Osiedla dzielnicy[edytuj | edytuj kod]

Według MSI Żoliborz dzieli się na 3 rejony:

Każdy z rejonów dzieli się na mniejsze obszary (bez formalnie ustalonych granic):

Marymont Potok (m.in.):

  • Osiedle Potok (osiedla wokół Łachy Potockiej, czyli tzw. Kanałku),
  • Parki Kaskada (okolice Parku Kaskada i osiedli w okolicy ul. Gdańskiej),
  • Park Kępa Potocka (tereny rekreacyjne wokół parku).

Sady Żoliborskie:

  • osiedle „Sady Żoliborskie” (park oraz osiedla wokół niego i ul. Włościańska),
  • Zatrasie (tereny mieszkaniowe jedno- i wielorodzinne w okolicy ul. Przasnyskiej, Elbląskiej, Sybilli, dominujące osiedle to „Żoliborz IV”),
  • Żoliborz Artystyczny (tereny mieszkaniowe w rejonie pl. Cz. Niemena, ul. S. Dygata, ul. K. Jędrusik, ul. Powązkowskiej i ul. L. Rydygiera),
  • Powązki (rejon Cmentarza Wojskowego),
  • Żoliborz Przemysłowy (nazywany także Nowym Żoliborzem lub Żoliborzem Południowym w związku ze zmianą funkcji tego terenu z przemysłowej na mieszkaniową – okolice ulic: Przasnyskiej, Rydygiera i Anny German, czyli dawnego północno-zachodniego odcinka ul. Burakowskiej).

Rejon MSI „Stary Żoliborz” tradycyjnie jest dzielony na części:

Rada Dzielnicy[edytuj | edytuj kod]

Ugrupowanie Kadencja 2002-2006[17] Kadencja 2006-2010[18] Kadencja 2010-2014[19] Kadencja 2014-2018[20] Kadencja 2018-2024[21]
Sojusz Lewicy Demokratycznej 4 (SLD-UP) 4 (LiD)
Prawo i Sprawiedliwość 9 7 8 8 6
Liga Polskich Rodzin 3
Platforma Obywatelska 4 8 9 8 10 (Koalicja Obywatelska)
Apolityczni Żoliborzanie 1 2
Projekt Żoliborz 4 3
Miasto Jest Nasze – Mieszkańców Żoliborza 2 5

Przyroda i zabytki[edytuj | edytuj kod]

Przyroda[edytuj | edytuj kod]

Duża część Żoliborza to tereny zieleni (250 z 830 ha powierzchni), m.in.:

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

Kultura i sztuka[edytuj | edytuj kod]

Żoliborz w kulturze masowej[edytuj | edytuj kod]

  • Z Żoliborza pochodzi zespół Partia, który w 2000 nagrał Żoliborz – Mokotów.
  • Zielony Żoliborz, pieprzony Żoliborz, rozkwita na drzewach na krzewach. – tak o Żoliborzu w piosence „Warszawa” śpiewa T.Love.
  • O Żoliborzu śpiewa też zespół Trawnik, którego wokalista Krzysztof Bień wychował się w tej dzielnicy.
  • Pochodząca z płyty „Autorytet” piosenka „Oda do Żoliborza” była drugim singlem promującym debiutancki album warszawskiego rapera Funky Filona w 2000 roku. Kompozytorem muzyki jest również mieszkający na Żoliborzu Michał Grymuza.
  • O Żoliborzu pisali też Konstanty Ildefons Gałczyński w wierszu Deszcz oraz Jerzy Zagórski w wierszu Żoliborz.
  • Na Żoliborzu w 1979 powstała jedna z pierwszych prywatnych Galerii Sztuki w Polsce. Galeria Alicji i Bożeny Wahl mieściła się w willi, która została zaprojektowana tak, aby łączyć w sobie funkcje domu mieszkalnego, galerii i pracowni artystycznej. W czasach PRL była jednym z nielicznych miejsc, gdzie niezależni artyści mogli wystawiać i sprzedawać swoje prace.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Wyszukiwarka TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-12].
  2. a b c d Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku. Tabl. 21 Powierzchnia, ludność oraz lokaty według gmin. [w:] Główny Urząd Statystyczny [on-line]. stat.gov.pl, 20 lipca 2023. [dostęp 2023-09-08].
  3. Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 144. ISBN 83-60350-00-0.
  4. Art. 5 i 14 ustawy z dnia 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. z 2018 r. poz. 1817).
  5. a b Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 301. ISBN 978-83-62189-08-3.
  6. Łukasz Heyman: Nowy Żoliborz 1918–1939. Wrocław: Ossolineum, 1976, s. 28–30.
  7. Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 182–183.
  8. Adam Piechowski: Losy spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie w latach okupacji niemieckiej. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 17−18. ISBN 83-209-0837-X.
  9. Adam Piechowski: Losy spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie w latach okupacji niemieckiej. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 25. ISBN 83-209-0837-X.
  10. Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Na Żoliborzu 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984, s. 12. ISBN 83-05-11180-6.
  11. Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 296.
  12. a b Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut wydawniczy PAX, 1969, s. 51.
  13. Piotr Rozwadowski (red. nauk.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona i Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945”, 2005, s. 700. ISBN 83-11-09261-3.
  14. Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 18.
  15. Marian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w: Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2]. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 98.
  16. Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 165.
  17. Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-19].
  18. Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza. wybory2006.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-19].
  19. Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo mazowieckie – miasto st. Warszawa – dz. Żoliborz. wybory2010.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-19].
  20. Radni dzielnicowi wybrani. Oficjalne wyniki – Bielany, Mokotów, Praga Południe, Wawer, Wilanów, Włochy, Śródmieście. tvnwarszawa.tvn24.pl. [dostęp 2015-10-19].
  21. Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26].
  22. Upamiętnienie księdza Romana Indrzejczyka [online], izoliborz.pl [dostęp 2016-11-09] (pol.).
  23. Uchwała nr XXVII/506/2004 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 24 marca 2004 r.w sprawie nadania nazwy skwerowi w Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”. nr 88, poz. 2168, 17 kwietnia 2004.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]