Powiat częstochowski

Powiat częstochowski
	powiat
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
TERC	2404
Siedziba	Częstochowa
Starosta	Krzysztof Smela
Powierzchnia	1519,49 km²
Populacja (31.12.2022); • liczba ludności	; 132 009
• gęstość	87 os./km²
Urbanizacja	12,1%
Nr kierunkowy	0-34
Kod pocztowy	42-200
Tablice rejestracyjne	SCZ
	Adres urzędu:ul. Jana Sobieskiego 9; 42-200 Częstochowa
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich	4
Liczba gmin wiejskich	12
	Położenie na mapie województwa;
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Powiat częstochowski – powiat w Polsce, w województwie śląskim. Jego siedzibą jest Częstochowa, która sama stanowi miasto na prawach powiatu.

Pod względem powierzchni jest to największy powiat województwa śląskiego i 34. powiat w Polsce^[2].

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwało 134 555 osób, według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 134 341 osób^[4], a według danych z 31 grudnia 2022 roku powiat zamieszkiwało 132 009 osób^[5].

Przez powiat częstochowski przepływa rzeka Warta^[6].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy powiat

Powiat częstochowski został utworzony w 1793 jako jednostka podziału administracyjnego prowincji Prusy Południowe Królestwa Prus^[7]; w latach 1795–1807 leżał w departamencie kaliskim. W latach 1807–1815 powiat leżał w granicach w Księstwa Warszawskiego, w departamencie kaliskim. Po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815) powiat częstochowski został włączony do województwa kaliskiego, do obwodu wieluńskiego. Kiedy w 1842 obwody przekształcono w powiaty, powiat częstochowski został zniesiony, a jego obszar włączono do powiatu wieluńskiego guberni kaliskiej (w 1837 województwa przemianowana na gubernie).

Drugi powiat

W 1867 roku powstał nowy powiat częstochowski z fragmentów powiatu wieluńskiego i powiatu olkuskiego^[8], wprowadzono wtedy także podział na gminy. Przetrwał okres 1867-1952 w prawie niezmienionym kształcie. Wchodził w skład guberni piotrkowskiej, po 1918 roku znalazł się w województwie kieleckim.

Prawa miejskie zostały odebrane ukazem carskim z 1870 r. szeregu miasteczkom w powiecie, ale część z nich stało się miastami powtórnie, np. Krzepice w 1919, Szczekociny w 1923, Koniecpol w 1927, a Olsztyn w 2022.

Gmach niemieckiego starostwa powiatowego w Częstochowie, 1942 r.

W okresie międzywojennym granice powiatu częstochowskiego zmieniły się w 1926 r., kiedy niewielki obszar przekazano do nowo utworzonego powiatu zawierciańskiego oraz w wyniku wyodrębnienia Częstochowy w powiat grodzki (1933) i powiększenia jej o podmiejskie osady (Bór, Kamień, Lisiniec, Ostatni Grosz, Raków, Stradom, Zacisze) w latach 1928–1930^[9].

Po II wojnie światowej powiat należał początkowo do województwa kieleckiego. Od 1950 roku włączono go w skład województwa katowickiego i rozpoczęto zmiany jego granic. W 1950 roku do powiatu lublinieckiego przekazano Herby Polskie i Pietrzaki. Natomiast w 1952 roku z północno-zachodniej części powiatu wyodrębniono powiat kłobucki^[10], a do powiatu częstochowskiego włączono fragmenty powiatu radomszczańskiego i powiatu włoszczowskiego^[11].

W 1975 powiaty został zniesione w wyniku reformy administracyjnej, utworzono wtedy województwo częstochowskie.

Trzeci powiat

Powiat częstochowski powołano po raz kolejny w ramach reformy administracyjnej w 1999 roku, która przywróciła powiaty. Na obecny powiat częstochowski złożyło się 16 gmin byłego województwa częstochowskiego. Częstochowa, która jest siedzibą władz powiatu, nie wchodzi w jego skład, stanowiąc odrębny powiat jako miasto na prawach powiatu.

Mapa powiatu częstochowskiego w latach 1795–1842
Zmiany podziału administracyjnego powiatu częstochowskiego w latach 1867–1952
Podziału powiatu częstochowskiego na gminy w latach 1952–1954
Porównanie granic powiatu częstochowskiego z lat 1867–1952 i współczesnych

Struktura powiatu[edytuj | edytuj kod]

W skład powiatu wchodzą:

gminy miejsko-wiejskie: Blachownia, Koniecpol, Przyrów, Olsztyn
gminy wiejskie: Dąbrowa Zielona, Janów, Kamienica Polska, Kłomnice, Konopiska, Kruszyna, Lelów, Mstów, Mykanów, Poczesna, Rędziny, Starcza
miasta: Blachownia, Koniecpol, Przyrów, Olsztyn

Gminy[edytuj | edytuj kod]

Gmina	Ludność (2017)^[12]	Powierzchnia
Blachownia (w tym miasto)	13 132 (9738)	66,61 km² (36,66 km²)
Koniecpol (w tym miasto)	9690 (6050)	146,62 km² (36,92 km²)
Olsztyn (w tym miasto)	7814 (2331)	109,1 km² (34,29 km²)
Przyrów (w tym miasto)	3833 (1138)	80,4 km²
Mykanów	15 012	141,56 km²
Kłomnice	13 638	147,73 km²
Poczesna	12 762	59,98 km²
Konopiska	10 755	78,51 km²
Mstów	10 783	119,57 km²
Rędziny	10 055	41,23 km²
Janów	5959	146,75 km²
Kamienica Polska	5621	46,45 km²
Lelów	4941	123,69 km²
Kruszyna	4887	93,55 km²
Dąbrowa Zielona	3909	100,21 km²
Starcza	2820	20,09 km²
Razem	135 611	1 522,05 km²

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2006):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	133 553	100	68 123	51,01	65 430	48,99
Miasto	16 166	12,10	8493	6,36	7673	5,75
Wieś	117 387	87,90	59 630	44,65	57 757	43,25

Piramida wieku mieszkańców powiatu częstochowskiego w 2014 roku^[5].

Ludność w latach[edytuj | edytuj kod]

Lista starostów[edytuj | edytuj kod]

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Księstwo Warszawskie (podprefekci):

Wincenty Kowalski (1807–1809)
Stanisław Nieszkowski (1809–1813)

II RP:

Józef Marczewski (prezydent Częstochowy) – jako komisarz rządu polskiego na powiat częstochowski^[13]
Antoni Rączka (2 X 1919 - V 1920)^[14]^[15]
Kazimierz Kühn^[16] (1920–1932)
Kazimierz Eustachiewicz (1932–1933)
Bazyli Rogowski^[17] (1933–1936)
Władysław Rozmarynowski (1936–1939)

Dodatkowo od 1933 roku starosta częstochowski pełnił równolegle funkcję starosty powiatu grodzkiego częstochowskiego^[18]

RP:

Józef Kaźmierczak (1945–1947)
Zygmunt Kapalski (1947–1948)
? (1948–1950)

III RP:

Wiesław Bąk (1999–2002)
Ireneusz Skubis (2002–2004)
Mieczysław Chudzik (2004–2006)
Andrzej Kwapisz (2006–9 lutego 2017 r.)
Krzysztof Smela (9 lutego 2017 r.^[19] –)

Rada Powiatu[edytuj | edytuj kod]

Koalicję w radzie stworzyły: PSL (kolor zielony), KO (kolor pomarańczowy) i ugrupowania lokalne (kolor czarny). PiS (kolor niebieski) pozostało w opozycji.

Ugrupowanie	2002−2006^[20]	2006−2010^[21]	2010−2014^[22]	2014−2018^[23]	2018−2023^[24]
Polskie Stronnictwo Ludowe	9	9	6	14	9 (28,56%)
Prawo i Sprawiedliwość	−	3	3	3	8 (25,41%)
Platforma Obywatelska / Koalicja Obywatelska	−	2	5	−	1 (7,82%)
Sojusz Lewicy Demokratycznej	8 (SLD–UP)	−	4	1 (SLD LR)	−
Inicjatywa Społeczna Wspólnota Samorządowa	7	−	−	−	−
Samoobrona	1	1	−	−	−
Wspólnota Samorządowa	−	−	−	4	5 (20,20%)
Wspólnota Samorządowa 2006	−	2	−	−	−
Wspólnota Samorządowa 2010	−	−	3	−	−
Porozumienie dla Powiatu Częstochowskiego	−	8	4	2	2 (8,03%)
Razem dla Powiatu	−	−	−	1	−
Łącznie	25	25	25	25	25

Sąsiednie powiaty[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

podział administracyjny województwa śląskiego

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Polska w Liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2023-11-20] .
↑ Ranking powiatów – powierzchnia. [w:] Gminy.pl [on-line]. [dostęp 2020-04-18].
↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
↑ GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .
↑ ^a ^b Powiat częstochowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ l, Rzeki i cieki wodne na terenie miasta Częstochowy [online], www.czestochowa.pl [dostęp 2022-12-19] (pol.).
↑ Jan Wąsicki, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793-1806. Studium historycznoprawne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1957
↑ Henryk Ogrodniczak, Zarys historii ziem województwa częstochowskiego, w: Ziemia Częstochowska, t. XII, Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej, Częstochowa 1978, s. 71
↑ Franciszek Sobalski, Powiat częstochowski w okresie II Rzeczypospolitej (1918–1939), w: Ziemia Częstochowska, t. XXVI, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa 1999, ISBN 83-7098-704-4, s. 57
↑ na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 12.04.1952 r.
↑ Ignacy Heromiński, Układ i zmiany administracyjne powiatu, w: Ziemia Częstochowska, t. X, Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej, Częstochowa 1974
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2017 r., tabl. 26
↑ Franciszek Sobalski, Zarys historii gospodarczej powiatu częstochowskiego do 1939 r., w: Ziemia Częstochowska, t. X, Częstochowa 1974, s. 156
↑ Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru Jasnogórskiego. T. 3. Częstochowa: 2006, s. 103.
↑ Franciszek Sobalski, Powiat częstochowski w okresie II Rzeczypospolitej (1918–1939), w: Ziemia Częstochowska, t. XXVI, Częstochowa 1999, s. 58.
↑ http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:ZSKo7GPIdYIJ:www.bs.katowice.pl/bibliografia/pdf/2010-01-07_kalendarium_rocznic_2010.pdf+Kazimierz+K%C3%BChn+1926&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEESgJnPMRVeAEpy9Zt3a8pN_WfjpG_kSPXukY8gy_o4EqHYm8FGah1NXIzxUwYO6OETrjfv6GrHd9mZdmKrd-4h7zv3s01UuGeYNNu7Nq6eOQdNTkKrb2ZEmdfggo8nQy6hBRGmLj&sig=AHIEtbSPUAQppdKHCLd8R3Y2sdfRJTN4GA
↑ Zbiory NAC on-line [online], audiovis.nac.gov.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
↑ Zdzisław Janikowski: Zdzisław Janikowski. Łódź: Księży Młyn, 2011, s. 11-13, seria: Magiczne czasy magicznych miast. ISBN 978-83-7729-027-9.
↑ Krzysztof Smela nowym starostą częstochowskim [online], czestochowa.wyborcza.pl, 9 lutego 2017 [dostęp 2017-02-10] .
↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-09].
↑ Geografia wyborcza - Wybory samorządowe - Państwowa Komisja Wyborcza. wybory2006.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-09].
↑ Wybory Samorządowe 2010 - Geografia wyborcza - Województwo śląskie - Powiat częstochowski. wybory2010.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-09].
↑ Nowa Rada Powiatu. czestochowa.powiat.pl. [dostęp 2015-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
↑ DorotaD. Steinhagen DorotaD., Wybory samorządowe. W powiecie częstochowskim wygrał PSL - tuż przed PiS [online], czestochowa.wyborcza.pl, 23 października 2018 [dostęp 2018-10-24] .

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Ziemia Częstochowska, tom X. Powiat częstochowski. Szkice monograficzne, pod red. Mieczysława Stańczyka, Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej, Częstochowa 1974
Ziemia Częstochowska, tom XXVII. Szkice i materiały dotyczące ziem powiatu częstochowskiego, pod red. Marcelego Antoniewicza, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa 2000, ISBN 83-7098-702-8
Samorząd powiatu częstochowskiego 1998-2002, Wydawnictwo „Dom Książki” na zlec. Starostwa Powiatowego, Częstochowa 2002 ISBN 83-89108-23-2

[populacja2022-1] Polska w Liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2023-11-20] .

[2] Ranking powiatów – powierzchnia. [w:] Gminy.pl [on-line]. [dostęp 2020-04-18].

[3] , Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .

[4] GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .

[populacja2016-5] Powiat częstochowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[6] , Rzeki i cieki wodne na terenie miasta Częstochowy [online], www.czestochowa.pl [dostęp 2022-12-19] (pol.).

[7] Jan Wąsicki, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793-1806. Studium historycznoprawne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1957

[8] Henryk Ogrodniczak, Zarys historii ziem województwa częstochowskiego, w: Ziemia Częstochowska, t. XII, Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej, Częstochowa 1978, s. 71

[9] Franciszek Sobalski, Powiat częstochowski w okresie II Rzeczypospolitej (1918–1939), w: Ziemia Częstochowska, t. XXVI, Częstochowskie Towarzystwo Naukowe, Częstochowa 1999, ISBN 83-7098-704-4, s. 57

[10] y Rozporządzenia Rady Ministrów z 12.04.1952 r.

[11] Ignacy Heromiński, Układ i zmiany administracyjne powiatu, w: Ziemia Częstochowska, t. X, Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej, Częstochowa 1974

[Ludność,_ruch_naturalny-12] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2017 r., tabl. 26

[13] Franciszek Sobalski, Zarys historii gospodarczej powiatu częstochowskiego do 1939 r., w: Ziemia Częstochowska, t. X, Częstochowa 1974, s. 156

[14] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru Jasnogórskiego. T. 3. Częstochowa: 2006, s. 103.

[15] Franciszek Sobalski, Powiat częstochowski w okresie II Rzeczypospolitej (1918–1939), w: Ziemia Częstochowska, t. XXVI, Częstochowa 1999, s. 58.

[16] ttp://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:ZSKo7GPIdYIJ:www.bs.katowice.pl/bibliografia/pdf/2010-01-07_kalendarium_rocznic_2010.pdf+Kazimierz+K%C3%BChn+1926&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEESgJnPMRVeAEpy9Zt3a8pN_WfjpG_kSPXukY8gy_o4EqHYm8FGah1NXIzxUwYO6OETrjfv6GrHd9mZdmKrd-4h7zv3s01UuGeYNNu7Nq6eOQdNTkKrb2ZEmdfggo8nQy6hBRGmLj&sig=AHIEtbSPUAQppdKHCLd8R3Y2sdfRJTN4GA

[17] Zbiory NAC on-line [online], audiovis.nac.gov.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).

[janikowski-18] Zdzisław Janikowski: Zdzisław Janikowski. Łódź: Księży Młyn, 2011, s. 11-13, seria: Magiczne czasy magicznych miast. ISBN 978-83-7729-027-9.

[19] Krzysztof Smela nowym starostą częstochowskim [online], czestochowa.wyborcza.pl, 9 lutego 2017 [dostęp 2017-02-10] .

[20] Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-09].

[21] Geografia wyborcza - Wybory samorządowe - Państwowa Komisja Wyborcza. wybory2006.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-09].

[22] Wybory Samorządowe 2010 - Geografia wyborcza - Województwo śląskie - Powiat częstochowski. wybory2010.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-09].

[23] Nowa Rada Powiatu. czestochowa.powiat.pl. [dostęp 2015-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].

[24] DorotaD. Steinhagen DorotaD., Wybory samorządowe. W powiecie częstochowskim wygrał PSL - tuż przed PiS [online], czestochowa.wyborcza.pl, 23 października 2018 [dostęp 2018-10-24] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

Miasta na prawach powiatu	Bielsko-Biała Bytom Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice (siedziba) Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze Żory
Powiaty	będziński bielski bieruńsko-lędziński cieszyński częstochowski gliwicki kłobucki lubliniecki mikołowski myszkowski pszczyński raciborski rybnicki tarnogórski wodzisławski zawierciański żywiecki
Inne zagadnienia	Podział administracyjny Herb Flaga Metropolia

Miasta	Blachownia Koniecpol Przyrów Olsztyn
Gminy miejsko-wiejskie	Blachownia Koniecpol Przyrów Olsztyn
Gminy wiejskie	Dąbrowa Zielona Janów Kamienica Polska Kłomnice Konopiska Kruszyna Lelów Mstów Mykanów Poczesna Rędziny Starcza

Powiaty miejskie	Częstochowa (od 1928) Radom (od 1932) Sosnowiec (od 1928)
Powiaty ziemskie	będziński częstochowski iłżecki jędrzejowski kielecki konecki (do 1939) kozienicki miechowski olkuski opatowski opoczyński (do 1939) pińczowski radomski sandomierski stopnicki włoszczowski zawierciański (od 1927)

Przynależność wojewódzka	gubernia piotrkowska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945–50) woj. katowickie (1950–53) woj. stalinogrodzkie (1953–56) woj. katowickie (1956–75)
Miasta	Blachownia (od 1967) Częstochowa (do 1928 →) Janów (do 1870) Kłobuck (do 1870 i 1919–52 →) Krzepice (do 1870 i 1919–52 →) Mstów (do 1870) Olsztyn (do 1870) Przyrów (do 1870)
Osiedla (1954–72)	Blachownia (1959–66)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bargły (1868–187?) Cykarzew Stary (1952–54) Dankowice (do 1868) Dźbów (do 1954) Gnaszyn Dolny (od 1952) Grabówka (do 1954) Huta Stara (do 1931) Hutki (1952–54) Iwanowice (do 1868) Janów (od 1952) Kamienica Polska (od 1868) Kamyk (do 1952 →) Klepaczka (do 1868) Konopiska (od 1952) Krasice (do 1868) Krzepice (1870–1919) Kuźniczka (1868–1952) Lipie (do 1952 →) Lubojna (1952–54) Miedźno (do 1954) Mokrzesz (1952–54) Mstów (od 1952) Mykanów Olsztyn Opatów (1868–1952 →) Ostrowy (1952–54) Panki (do 1952 →) Poczesna (do 1868 i od 1923) Popów (do 1952 →) Potok Złoty (Złoty Potok) (do 1952) Przyrów (od 1870) Przystajń (do 1952 →) Rędziny Rększowice (do 1952) Staropole (do 1877/1880) Wancerzów (1868–1952) Węglowice (1868–1952 →) Wrzosowa (1931–54) Zrębice (1952–54) Żuraw (1952–54)
Gromady (1954–72)	Aleksandria (1954–61) Biskupice (1954–57) Blachownia (1954–59) Borowno (← 1958–72) Broniszew Nowy (1954–57) Brzeziny Wielkie (1954–61) Brzyszów (1954–61) Bystrzanowice (1954–61) Cykarzew Stary (1954–72) Dźbów (1954–72) Gnaszyn Dolny (1954–72) Grabówka (1954–72) Hutki (1954–72) Janów (1954–72) Kamienica Polska (1954–72) Kawodrza Dolna (1954–61) Konopiska (1954–72) Kościelec (1954–59) Krasice (1954–59) Lubojna (1954–72) Łojki (1954–57) Mokrzesz (1954–72) Mstów (1954–72) Mykanów (1954–72) Nierada (1954–59) Olsztyn (1954–72) Ostrowy (1954–72) Piasek (1954–59) Poczesna (1954–72) Przyrów (1954–72) Rędziny (1954–72) Rudniki (1954–72) Rybna (1954–61) Siedlec (1954–57) Starcza (1954–72) Szarlejka (1954–61) Turów (1954–59) Wanaty (1954–61) Wrzosowa (1954–72) Wyczerpy Górne (1954–61) Zalesice (1954–68) Zarębice (1954–57) Zawada (1954–59) Zrębice (1954–61) Żuraw (1954–68)