Powiat miński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powiat miński
powiat
Ilustracja
Sanatorium w Rudce
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

TERC

1412

Siedziba

Mińsk Mazowiecki

Starosta

Antoni Tarczyński

Powierzchnia

1163,72 km²

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności


159 034[1]

• gęstość

132,8 os./km²

Urbanizacja

44,33%

Tablice rejestracyjne

WM; WY...YY[2]

Adres urzędu:
ul. Kościuszki 3
05-300 Mińsk Mazowiecki
Szczegółowy podział administracyjny
Plan powiatu mińskiego
Liczba gmin miejskich

2

Liczba gmin miejsko-wiejskich

7

Liczba gmin wiejskich

4

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa

Powiat miński – powiat w Polsce (województwo mazowieckie), w aglomeracji warszawskiej, restytuowany w 1999 roku w wyniku reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Mińsk Mazowiecki.

Powiat miński należy do największych powiatów ziemskich w Polsce (27 pozycja).

Powiat jest średnio zurbanizowany. 46% (2019) ludności powiatu mieszka w miastach, podczas gdy odsetek ten dla Polski wynosi 60%. Przy czym występują tu takie dawne miasta jak Stanisławów, Kuflew i Okuniew; a także duże wsie które nigdy miastami nie były, jak Dębe Wielkie (ok. 3200 mieszkańców) czy Stojadła (blisko 1000).

Powiat miński graniczy z pięcioma powiatami województwa mazowieckiego: garwolińskim, otwockim, wołomińskim, siedleckim i węgrowskim, a także z Warszawą.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku[3] powiat zamieszkiwało 154 526 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 154 942 osoby[4].

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

W skład powiatu wchodzą:

Gminy powiatu według liczby mieszkańców (dane z 2016 roku)

Nazwa jednostki
administracyjnej
Herb Typ jednostki
administracyjnej
Ludność Powierzchnia
[km²]
Gęstość zaludnienia
[na 1 km²]
Mińsk Mazowiecki gmina miejska 40383 13 3060
Sulejówek gmina miejska 19489 19 1009
Halinów gmina miejsko-wiejska 15527 63 246
Mińsk Mazowiecki gmina wiejska 14856 112 132
Dębe Wielkie gmina wiejska 9823 78 126
Mrozy gmina miejsko-wiejska 8743 145 60
Siennica gmina miejsko-wiejska 7409 111 67
Stanisławów gmina wiejska 6677 107 63
Cegłów gmina miejsko-wiejska 6194 96 65
Dobre gmina miejsko-wiejska 6016 125 48
Kałuszyn gmina miejsko-wiejska 5933 94 63
Latowicz gmina miejsko-wiejska 5443 114 48
Jakubów gmina wiejska 5067 87 58

Miasta powiatu według liczby mieszkańców (dane z 2016 roku)

Mapa powiatu
Nazwa miasta Rok nadania
praw miejskich
Herb Ludność Powierzchnia [km²] Gęstość zaludnienia
[na 1 km²]
Mińsk Mazowiecki 1421 40383 13 3060
Sulejówek 1962 19489 19 1009
Halinów 2001 3688 4 1299
Mrozy 2014 3546 8 459
Kałuszyn 1662 2924 12 238
Cegłów 2022 2846[a] 8 356
Latowicz 2023 1380[a] 25,7 54
Siennica 2024 2600[a] 12 221
Dobre 2024 1627[a] 9 189

Inne ważniejsze miejscowości powiatu według liczby mieszkańców (dane z lipca 2015 roku)

Nazwa Status Ludność
Dębe Wielkie wieś gminna 3239
Stanisławów wieś gminna 2200
Okuniew wieś 2013

Historia[edytuj | edytuj kod]

Historia powiatu mińskiego jest ściśle związana z historią miasta Mińsk Mazowiecki, które uzyskało prawa miejskie w 1421 roku. W okresie I Rzeczypospolitej miasto wraz z okolicznymi ziemiami znajdowało się w województwie mazowieckim, a obszar przyszłego powiatu mińskiego obejmował wschodnie rubieże Ziemi Warszawskiej (m.in. Stanisławów, Dębe Wielkie, Jakubów i Okuniew), wschodnie rubieże Ziemi Czerskiej (m.in. Latowicz, Mińsk Mazowiecki, Kuflew) i zachodnie rubieże Ziemi Liwskiej (m.in. Kałuszyn i Dobre).

Obwód stanisławowski w roku 1816, Karte von dem Koenigreich Pohlen.

W okresie rozbiorów, w 1795 roku, na krótko znalazł się w zaborze austriackim, od 1809 w Księstwie Warszawskim, a po jego upadku 1815 w zaborze rosyjskim w utworzonym Królestwie Polskim. Wprowadzono wówczas nowy podział administracyjny tworząc województwa i obwody. Obwody składały się natomiast z powiatów będących okręgami wyborczymi i sądowniczymi. Utworzono obwód stanisławowski, w którego skład wchodziły dwa powiaty: siennicki i stanisławowski. Pierwotnie jego siedzibą miał się stać Okuniew, ostatecznie 16 stycznia 1816, kiedy to nowy podział administracyjny został zatwierdzony przez gen. Józefa Zajączka powstał obwód stanisławowski z siedzibą w Mińsku.

Powiat nowomiński, Altas geograficzny ilustrowany, 1907.

Według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego powiat miński obejmował:

W 1866 na mocy ukazu zlikwidowano powiat stanisławowski, a jego tereny zajęły dwa nowo utworzone powiaty: miński i radzymiński. W 1868 nazwę powiatu mińskiego zmieniono na nowomiński, ze względu na zmianę nazwy głównego miasta na Nowo-Mińsk.

W okresie I wojny światowej powiat miński znalazł się w części Królestwa Polskiego będącej pod okupacją niemiecką. 22 marca 1916 roku połączono powiaty miński i radzymiński w jeden powiat miński. Po zakończeniu I wojny światowej, 2 sierpnia 1919 w obrębie woj. warszawskiego, utworzono powiat miński obejmujący dwa miasta niewydzielone: Mińsk Mazowiecki i Kałuszyn, pięć osad miejskich: Cegłów, Kołbiel, Latowicz, Siennica, Stanisławów oraz 14 gmin wiejskich: Cegłów, Chrościce, Dębe Wielkie, Glinianka, Iwowe, Jakubów, Kołbiel, Kuflew, Latowicz, Ładzyń, Łukówiec, Mińsk, Siennica i Stanisławów. W zbliżonej formie powiat miński przetrwał do wybuchu II wojny światowej.

Powierzchnia powiatu mińsko-mazowieckiego w II Rzeczypospolitej

Rok 1919 1920–1927 1928–1934 1935–1939
Powierzchnia [km²] 1366 1272 1304 1228

Po wojnie powrócono do przedwojennego podziału administracyjnego i Mińsk Mazowiecki i powiat miński ponownie znalazły się w województwie warszawskim.

W 1954 w wyniku kolejnej reformy administracyjnej zlikwidowano podział na gminy i wprowadzono podział na mniejsze gromady. W 1968 powiat mińsko-mazowiecki obejmował następujące gromady: Cegłów, Dębe Wielkie, Dobre, Grodzisk, Groszki Nowe, Iwowe, Jakubów, Jeruzal, Kałuszyn, Kuflew, Latowicz, Ładzyń, Mińsk Mazowiecki, Mrozy, Pustelnik, Rudzienko k. Dobrego, Rudzienko k. Kołbieli, Siennica, Sołki, Stanisławów, Stojadła, Wielgolas i Wiśniew.

W 1973 przywrócono podział na gminy[6]. Obszar powiatu mińskiego podzielono na 2 miasta i 11 gmin[7]. Gmina Kołbiel znalazła się w powiecie otwockim. Natomiast z powiatu otwockiego do powiatu mińskiego przełączono obszary 17 sołectw[8] (oraz z miasta Sulejówka – Długą Szlachecką), które ustanowiły główną część odtworzonej gminy Halinów w powiecie mińskim (osiemnaste sołectwo Teresław przyłączono do gminy Dębe Wielkie), pozostałe sołectwa gminy Halinów[9] zostały przyłączone z powiatu wołomińskiego. Równocześnie z powiatu mińskiego wyłączono sołectwa Dobrzyniec, Oleksin, Rudno i Rudzienko koło Kołbieli, które włączono do gminy Kołbiel w powiecie otwockim, a także sołectwa Iwowe, Laliny i Łopacianka[10], które włączono do gminy Borowie w powiecie garwolińskim[11].

1 czerwca 1975 wprowadzono dwustopniowy podział administracyjny. Utworzono województwo siedleckie, w skład którego ze zniesionego powiatu mińskiego weszły miasta Mińsk Mazowiecki i Kałuszyn oraz gminy Cegłów, Dębe Wielkie, Dobre, Jakubów, Kałuszyn, Latowicz, Mińsk Mazowiecki, Mrozy, Siennica i Stanisławów. Jedynie gmina Halinów znalazła się w nowym województwie stołecznym warszawskim[12].

W 1990, kiedy powrócono do idei samorządu terytorialnego, utworzono Urząd Rejonowy w Mińsku Mazowieckim obejmujący miasto Mińsk Mazowiecki oraz gminy: Cegłów, Dębe Wielkie, Dobre, Jakubów, Kałuszyn – miasto i gminę, Kołbiel, Latowicz, Mińsk Mazowiecki, Mrozy, Poświętne, Siennica, Stanisławów oraz Strachówka.

Dawne miasta obecnego powiatu[edytuj | edytuj kod]

Lista przedstawia dawne ośrodki miejskie i ważniejsze osady powiatu mińskiego z podziałem według dawnych i obecnych funkcji:

  • Starogród – osada z końca okresu halsztackiego i początku okresu lateńskiego (500–200 r. p.n.e.), siedziba władz plemiennych, obecnie (w pobliżu) wieś
  • Grodzisk – gród wczesnośredniowieczny (XI w.), obecnie wieś
  • Latowicz – miasto 1420–1869 r., starostwo niegrodowe 1536–1795 r., od 2023 r. ponownie miasto
  • Stanisławów – miasto 1523–1869 r., starostwo niegrodowe 1536–1795 r., miasto obwodowe i powiatowe 1812–1866 r., obecnie wieś gminna
  • Siennica d. Janowo – miasto 1526–1869 r., miasto powiatowe 1815–1842 r., od 2024 ponownie miasto
  • Dobre – miasto 1530–1852 r., od 2024 ponownie miasto
  • Okuniew – miasto 1538–1869 r., miasto powiatowe 1815–1831 r., obecnie wieś
  • Kuflew – miasto 1526 – ok. 1800 r., obecnie wieś
  • Jeruzal d. Żeliszew – miasto 1533 – ok. 1820 r., obecnie wieś
  • Sendomierz – miasto 1549–1695 r., obecnie część Mińska Mazowieckiego
  • Cegłów d. Cebrowo – miasto 1621–1869 r., od 2022 r. ponownie miasto

W okresie I Rzeczypospolitej ośrodki te wchodziły pierwotnie w skład własności:

  • królewsko-książęcej: Latowicz, Stanisławów (także Starogród, podówczas już jako wieś)
  • szlacheckiej: Siennica, Okuniew, Dobre, Kuflew, Jeruzal, Sendomierz (także obecne miasta Mińsk Mazowiecki, Kałuszyn oraz już jako wieś – Grodzisk)
  • kościelnej: Cegłów

Obecny powiat miński[edytuj | edytuj kod]

Siedziba starostwa powiatowego

1 stycznia 1999 roku wprowadzono zasadniczą reformę administracyjną, w wyniku której utworzono 16 nowych województw składających się z powiatów. Powstał powiat miński, który znalazł się w województwie mazowieckim. Powiat miński objął swoim obszarem 11 gmin z obszaru byłego województwa siedleckiego: miasto Mińsk Mazowiecki, gminę miejsko-wiejską Kałuszyn oraz gminy wiejskie: Cegłów (miasto od 1 stycznia 2022 r.; gmina miejsko-wiejska), Dębe Wielkie, Dobre, Jakubów, Latowicz, Mińsk Mazowiecki, Mrozy (miasto od 1 stycznia 2014 r.; gmina miejsko-wiejska), Siennica i Stanisławów oraz trzy gminy z byłego województwa warszawskiego: miasta Wesoła i Sulejówek oraz Halinów (miasto od 1 stycznia 2001 roku; gmina miejsko-wiejska).

1 stycznia 2002 roku z powiatu wyłączono gminy miejskie Sulejówek (przejściowo) i Wesołą i przyłączono je do powiatu warszawskiego[13], po czym wraz z jego zlikwidowaniem 27 października 2002 roku, Wesoła stała się dzielnicą Warszawy, a Sulejówek powrócił do powiatu mińskiego[14].

W 2001 roku nadano prawa miejskie wsi Halinów, a w roku 2014 wsi Mrozy. Są to najmłodsze miasta w powiecie mińskim, a także jedne z najmłodszych w kraju. W 2022 r. prawa miejskie odzyskał Cegłów (utracone w 1869 r.), w 2023 r. Latowicz (utracone też w 1869 r.). W 2024 r. prawa miejskie odzyskały dwa miasta: Siennica (utracone w 1869 r.) i Dobre (utracone w 1852 r.)

Warunki naturalne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcie lotnicze rezerwatu Bagno Pogorzel

Powiat miński położony jest na granicy Niziny Południowopodlaskiej oraz Środkowomazowieckiej. Obejmuje on znaczną część Wysoczyzny Kałuszyńskiej, a ponadto fragmenty Obniżenia Węgrowskiego, Równiny Garwolińskiej oraz Równiny Wołomińskiej. Charakterystyczną cechą tego obszaru jest powolne wznoszenie się terenu w kierunku wschodnim – od ok. 100 m n.p.m. we wschodniej części Równiny Wołomińskiej i Garwolińskiej ku najwyższym partiom Wysoczyzny Kałuszyńskiej (190–223 m n.p.m.), a następnie gwałtowniejsze obniżenie się terenu w kierunku dna Doliny Kostrzynia i Liwca (ok. 120–140 m n.p.m.), płynących przez Obniżenie Węgrowskie.

Najcenniejsze przyrodniczo fragmenty powiatu mińskiego chronione są w obrębie 11 rezerwatów przyrody (Jedlina, Rudka Sanatoryjna, Wólczańska Góra, Świder, Florianów, Bagno Pogorzel, Przełom Witówki, Rogoźnica, Torfowisko Jeziorek, Torfowisko Zawały, Barania Ruda), 4 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (Rogoźnica, Dolina Środkowego Świdra, Torfowisko Czernik oraz Gołe Łąki), Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Kostrzynia, Mińskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz jednego użytku ekologicznego (Sosny Olszewickie). Ponadto na terenie powiatu mińskiego zlokalizowane są fragmenty Warszawskiego oraz Nadwiślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
  osób % osób % osób %
Ogółem 139 961 100 71 434 51,04 68 527 48,96
Miasto 61 776 44,14 32 391 23,14 29 385 21,00
Wieś 78 185 55,86 39 043 27,90 39 142 27,97

Zmiana liczby ludności na przestrzeni lat (stan na 31 XII)[15]:

Rok Ogółem w tym miasto w tym wieś kobiety mężczyźni
2007 142 433 63 138 79 295 72 895 69 538
2006 141 306 62 882 78 424 72 181 69 125
2005 14 0547 62 249 78 298 71 777 68 770
2004 139 636 61 541 78 095 71 247 68 389
2003 139 201 61 238 77 963 70 936 68 265
2002 138 639 60 760 77 879 70 639 68 000
2001 138 040 60 316 77 724 70 295 67 745
2000 137 658 59 806 77 852 70 035 67 623
  • Piramida wieku mieszkańców powiatu mińskiego w 2014 roku[16].


Infrastruktura[edytuj | edytuj kod]

Węzeł drogowy DK50 i DK2

Powiat miński położony jest wzdłuż drogi krajowej nr 2. Przez powiat przebiega także droga krajowa nr 50. Obydwie drogi krzyżują się w miejscowości Stojadła dwupoziomowym węzłem. Łączna długość dróg w powiecie wynosi 1658 km, z czego na drogi krajowe przypada: 77,5 km; drogi wojewódzkie: 76,3 km, powiatowe: 512,1 oraz gminne: 991,9 km[17].

Przez powiat przebiegają także linia kolejowa nr 2 wchodząca w skład magistrali kolejowej ParyżBerlinWarszawaMoskwa oraz linia kolejowa nr 13 łącząca Krusze i Pilawę

Na terenie powiatu, znajduje się także lotnisko, jednak pomimo prób przekształcenia go w lotnisko obsługujące loty cywilne, ciągle pozostaje lotniskiem wojskowym.

Oprócz dróg powiat ma także infrastrukturę komunalną rozwiniętą zależnie od regionu (sieci wodociągowe, oczyszczalnie ścieków, sieci gazowe, elektroenergetyczne i telefoniczne).

Struktura gruntów[edytuj | edytuj kod]

Ogólna powierzchnia powiatu wynosi 116 435 ha[18], w tym:

  • użytki rolne 80 109 ha – 68,8%
    • grunty orne – 57 335 ha
    • sady – 1280 ha
    • łąki – 15 207 ha
    • pastwiska – 6287 ha
  • lasy i grunty leśne – 24 837 ha – 21,3%
  • pozostałe grunty – 11 489 ha – 9,9%

Administracja i samorząd[edytuj | edytuj kod]

Starostowie powiatu mińskiego:

Przewodniczący Rady powiatu mińskiego:

  • Sylwester Zbrzezny (1998–2010)
  • Mirosław Krusiewicz (2010–2014)
  • Daniel Milewski (2014–2015)
  • Anna Czyżewska (od 2015)

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d W 2015 r.; jeszcze jako wieś.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2022-12-31].
  2. Osobna seria tablic dotyczy Sulejówka.
  3. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
  4. GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020.
  5. Mińsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 451.
  6. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312.
  7. Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974.
  8. Brzeziny, Chobot, Cisie, Desno, Długa Kościelna, Grabina, Halinów, Hipolitów, Józefin, Kazimierów, Krzewina, Mrowiska, Nowy Konik, Stary Konik, Wielgolas Brzeziński, Wielgolas Duchnowski i Żwirówka.
  9. Budziska, Kamionek, Michałów, Okuniew i Zagórze.
  10. Oraz część obszaru sołectwa Gołe Łąki, stanowiącą Kolonię Górki.
  11. Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 324.
  12. Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.
  13. Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 631.
  14. Dz.U. z 2002 r. nr 41, poz. 361 oraz Dz.U. z 2002 r. nr 127, poz. 1087.
  15. Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  16. Powiat miński w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  17. Wykaz dróg powiatowych. powiatminski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-19)]..
  18. Dane za Stroną Starostwa Powiatowego. powiatminski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-06)]..

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]